Dozwól mi chwalić Cię...

Bł. Jan Duns Szkot - wspomnienie liturgiczne: 8 listopada

Jan, znany jako "Duns" - w nawiązaniu do nazwy miasteczka, w którym się urodził; i jako "Szkot" - w odniesieniu do jego ojczyzny, Szkocji. Nazywamy jest doktorem Maryjnym (doctor Marianus), gdyż przez całe życie bronił tej maryjnej prawdy, a nawet wypracował doktrynę, która była podstawą do ogłoszenia dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Maryi w 1854 r.

W swoim nauczaniu Szkot umieścił naukę o Niepokalanym Poczęciu, podkreślając zbawcze dzieło Chrystusa. Niepokalane Poczęcie - według nauki franciszkanina - podkreśla przede wszystkim wielkość Chrystusa, a nie wielkość Maryi. "Jeśli Maryja jest niepokalana, to nie dlatego, że tak wypadało ze względu na Nią, na Jej godność jako Matki Boga, ale przede wszystkim z tej racji, że wymagała tego doskonałość odkupieńczego dzieła Chrystusowego".

Według jego argumentacji, pomimo że wszyscy ludzie są obarczeni od chwili swojego poczęcia grzechem pierworodnym, to jednak Maryja została wybawiona od niego odkupieniem zachowawczym, ze względu na wcielenie Syna Bożego. Argumentował to tezą, że Chrystus mógł i chciał wybawić swoją Matkę nie tylko od grzechu śmiertelnego i powszedniego, ale także od grzechu pierworodnego. Były to twierdzenia przełomowe i do dziś są nazywane potocznie w teologii katolickiej jako tzw. szkoła franciszkańska.

Św. Maksymilian Kolbe włączył modlitwę Doktora Maryjnego do ułożonego przez siebie aktu poświęcenia się Niepokalanej: "Dozwól mi chwalić Cię, Panno Przenajświętsza. Daj mi moc przeciwko nieprzyjaciołom Twoim". Święty Założyciel Niepokalanowa przytoczył historyjkę o Dunsie Szkocie, który "idąc w Paryżu na dysputę, w której miał bronić przywileju Niepokalanego Poczęcia na uniwersytecie sorbońskim, przechodził koło figury Matki Najświętszej i modlił się do Niej wspomnianymi słowami. Matka Najświętsza skłoniła swoją głowę na znak potwierdzenia. W pierwszej części tej prośby Duns Szkot zwraca się pokornie do Matki Bożej i prosi, by dozwoliła mu siebie chwalić, uznając tu swoją wielką niegodność do tak wzniosłego dzieła, jakim jest chwalenie Matki Najświętszej. Uznaje, że od Niej ta łaska zależy i wystarczy, by Ona dozwoliła, a powodzeniem jego usiłowania ukoronowane będą" (Akt poświęcenia się Niepokalanej / Pisma, 1197).

Słowa tej modlitwy są wyrazem wiary zarówno samego Szkota, jak i wszystkich obrońców prawdy o niepokalanym poczęciu Maryi. Myśl średniowiecznego franciszkanina kontynuował św. Maksymilian Kolbe, który nie tylko modlił się do Niepokalanej, ale wzorem swego błogosławionego współbrata chciał Ją poznać. Jako teolog i maryjny mistyk pragnął dogłębnie poznać, kim jest Maryja w świetle Jej Niepokalanego Poczęcia, stawiając wymowne pytanie: "Kim jesteś, o Niepokalana?" - tym bardziej, że na tej prawdzie o Niepokalanym Poczęciu osadził cały swój apostolat. Zagłębianie się w tajemnicę Niepokalanego Poczęcia, aby być Niepokalanej i jak Ona, aż do bycia Nią, dla zdobycia całego świata dla Chrystusa - to kluczowe tezy Świętego z Niepokalanowa, wyrażone w założonym przez niego Rycerstwie Niepokalanej (MI).

Dlatego dla Założyciela MI prawda o Niepokalanym Poczęciu NMP, której przez wieki bronili franciszkańscy teolodzy, na czele z bł. Janem Dunsem Szkotem - ogłoszona jako dogmat wary - była punktem wyjścia. Wzwiązku z tym głosił, że teraz nadszedł czas napisania "nowego rozdziału historii", bedącego już nie obroną tej prawdy, ale wprowadzaniem jej w życie.

Począwszy od św. Franciszka i św. Bonawentury, nabożeństwo do Niepokalanej było szczególną cechą naszego Zakonu, złotą nicią. Przez siedem wieków złota nić ewoluowała nieustannie. I teraz? Teraz otwiera się druga karta naszej historii: zasiewanie tej prawdy w sercach wszystkich, zaczynając od własnego. Często przebywaj z Niepokalaną, rozmawiaj z Nią, często spędzaj z Nią czas twarzą w twarz [...]. Życzę Ci, abyś kochał Ją coraz bardziej"

– pisał św. Maksymilian (Do br. Alfonsa Kolbego).

Okazało się, że jednym z najlepszych sposobów życia dogmatem o Niepokalanej było i jest Rycerstwo Niepoklanej, które w swej istocie polega na całkowitym, bezwarunkowym poświęceniu się Niepokalanej. Sam cel, wyrażony w haśle "Zdobyć cały świat dla Chrystusa przez Niepokalaną", wskazuje na kierunek życia IV dogmatem maryjnym. Co więcej, sam Ojciec Kolbe jest wzorem w poznawaniu i oddawaniu czci Niepokalanej.

Niepokalana - oto nasz ideał. Samemu do Niej się zbliżyć, do Niej się upodobnić, pozwolić, by Ona opanowała nasze serce i całą naszą istotę, by Ona żyła i działała w nas i przez nas, by Ona miłowała Boga naszym sercem, byśmy do Niej należeli bezgranicznie - oto nasz ideał. Promieniować na otoczenie, zdobywać dla Niej dusze, by przed Nią także serca bliźnich się otwarły, by zakrólowała Ona w sercach wszystkich - oto nasz ideał".

– pisał Założyciel MI. Doskonale zdawał sobie sprawę z prawdziwości tezy franciszkańskiego średniowiecznego teologa, że wszystkie te łaski Maryja otrzymała ze względu na Jej Boże macierzyństwo i że jej zjednoczenie z Synem, Jezusem, jest niezwykłe i niepowtarzalne.

Głównymi dziełami Błogosławionego są: Quaestiones super Secundum et Tertium de Anima Aristotelis, Questiones subtilissime Scoti in Metaphysicam Aristotelis, Opus Oxoniense. W jednym z traktatów tak pisał o Maryi:

W niebie są święci, którzy nigdy nie popełnili żadnego grzechu powszedniego, jak niewinni; i są w nim ci, którzy z grzechem śmiertelnym byli nieprzyjaciółmi Boga, ale potem podjęli pokutę. Jest tam również Błogosławiona Dziewica Maryja, Matka Boża, która nigdy nie była nieprzyjaciółką Boga, ani przez grzech powszedni, ani przez grzech pierworodny. To, że nie zaciągnęła grzechu pierworodnego, można wywnioskować ze wspaniałości Jej Syna, Odkupiciela, Pośrednika. Najdoskonalszy pośrednik jest w stanie sprawić najdoskonalszy czyn pośrednictwa na rzecz osoby, dla której jest pośrednikiem. Otóż Chrystus był najdoskonalszym Pośrednikiem, a zatem miał możność wypełnić najdoskonalszy akt pośrednictwa na rzecz osoby lub stworzenia, dla której jest Pośrednikiem. Wobec nikogo na świecie nie mógł być w większym stopniu Pośrednikiem niż wobec Maryi. Nie byłby nim, gdyby nie mógł ustrzec Jej od grzechu pierworodnego. (...) Ponieważ maksimum wszelkiego dobra jest doskonałą niewinnością, większą niż odpuszczenie winy po upadku, Dziewica Maryja otrzymała większe dobro przez ustrzeżenie od grzechu niż przez oczyszczenie po winie".

W katechezie poświęconej temu wielkiemu franciszkaninowi, papież Benedykt XVI mówił:

Obdarzony błyskotliwą inteligencją i skłonnością do myślenia spekulatywnego - ze względu na tę inteligencję tradycja nadała mu tytuł Doctor subtilis ("Doktor subtelny") - Duns Szkot został skierowany na studia filozoficzne i teologiczne na sławnych uniwersytetach w Oksfordzie i w Paryżu. Po pomyślnym zakończeniu formacji zaczął wykładać teologię na uniwersytetach w Oksfordzie i w Cambridge, a potem w Paryżu oraz komentować Sentencje Piotra Lombarda, jak wszyscy mistrzowie tamtej epoki. (...) Duns Szkot opuścił Paryż, po wybuchu poważnego konfliktu między królem Filipem IV Pięknym i papieżem Bonifacym VIII - wolał raczej dobrowolne wygnanie niż podpisać dokument wrogi wobec papieża, co król narzucił wszystkim zakonnikom. I tak – z miłości do Stolicy Piotrowej - razem z braćmi franciszkanami opuścił kraj. Drodzy bracia i siostry, ten fakt sprawia, że przypominamy sobie, ile razy w dziejach Kościoła wierzący spotykali się z wrogością, a nawet byli prześladowani z powodu wierności i oddania Chrystusowi, Kościołowi i papieżowi. Patrzymy wszyscy z podziwem na tych chrześcijan, którzy uczą nas strzec, jako cennego dobra, wiary w Chrystusa oraz komunii z Następcą Piotra i Kościołem powszechnym.

Bł. Duns Szkot uczy nas, że w naszym życiu najistotniejsza jest wiara w Boga, który jest z nami i kocha nas w Chrystusie Jezusie, oraz pogłębianie miłości do Niego i do Jego Kościoła. My jesteśmy świadkami tej miłości na ziemi. Niech Najświętsza Maryja Panna pomaga nam przyjąć tę nieskończoną miłość Bożą, którą będziemy się wiecznie cieszyć w pełni w niebie, kiedy w końcu nasza dusza połączy się na zawsze z Bogiem, we wspólnocie świętych".

Jan Duns Szkot urodził się pod koniec 1265 r. w szkockim miasteczku Duns (hrabstwo Berwick). W 1279 r. wstąpił do franciszkanów w Szkocji. Nowicjat odbył w Dumfries, a następnie kształcił się w Szkocji i Anglii. Po święceniach kapłańskich w 1291 r. podjął studia na Uniwersytecie Paryskim (1293-1296). Wykładał następnie na uniwersytetach w Cambridge, Oxfordzie i Paryżu. W 1303 r. został wydalony z Paryża, ponieważ odmówił złożenia podpisu pod apelem Filipa IV Pięknego, który odwołał się do soboru przeciw papieżowi Bonifacemu VIII. Rok później powrócił i uzyskał tytuł magistra teologii. W 1307 r. znów opuścił Paryż i udał się do Kolonii, gdzie pełnił urząd regenta studiów teologicznych. Umarł 8 XI 1308 r.

Na jego grobie umieszczono napis, streszczający dzieje jego życia:

Szkocja mnie zrodziła, Anglia mnie przygarnęła, wykształciła mnie Francja, strzeże mnie Kolonia".

Jego grób w kościele franciszkanów w Kolonii od początku był otoczony czcią wiernych. Jego droga na ołtarze była długa i zawiła. Chociaż sam proces otwarto w 1706 r., to dopiero papież Jan Paweł II, 30 marca 1993 r., podczas uroczystych nieszporów wyniósł go do grona błogosławionych, nazywając go "duchową twierdzą wiary".

Papież Paweł VI, w liście apostolskim Alma Parens, wysłanym 14 VII 1966 r. do biskupów Anglii, Walii i Szkocji z okazji 700. rocznicy urodzin Dunsa Szkota, nazwał jego nauczanie "antidotum przeciw ateizmowi". Przypomniał również, iż Duns Szkot był mistrzem prawdziwego dialogu, opartego na Ewangelii i starożytnych tradycjach, który może poprowadzić do jedności pośród różnorodności, o jaką modlił się Chrystus.

Teresa M. Michałek, FN / red.
Fot. Dephositphotos