Zdarza się coraz częściej, że młodsi bracia, nie tylko z Niepokalanowa, zwracają się do mnie z pytaniami tyczącymi tego klasztoru. Chodzi o szczegóły, których nie ma w dostępnych przewodnikach lub opracowaniach. Zresztą łatwiej zapytać niż czytać. Nie na wszystkie pytania mogę odpowiedzieć na bieżąco, ale ze względu na zadania, jakie wypełniam - kierownik archiwum, bibliotekarz, kustosz votarium - jak też ze względu na tytuł seniora w tym klasztorze wiem, gdzie odpowiedzi szukać. To jest stały atrybut ludzi związanych z nauką i edukacją.

Po tym wstępie odpowiadam na pytanie ostatnio zadane: jakich świętych relikwie możemy uczcić w niepokalanowskiej bazylice? Bracia zakrystianie wiedzą, że na zakończenie nabożeństw ku czci św. Maksymiliana, św. Franciszka, św. Antoniego - ich relikwie udostępnia się wiernym do pobożnego ucałowania, oczywiście poza okresem pandemii. Oprócz wymienionych, w zakrystii można dotknąć w ozdobnych relikwiarzach cząsteczkę Krzyża Świętego, św. Jana Pawła II (w dwóch wersjach), Męczenników Franciszkańskich z Pariacoto, bł. Rafała Chylińskiego, św. Józefa z Kupertynu, bł. Edmunda Bojanowskiego, bł. Karoliny Kózkówny, bł. Marii Karłowskiej. Czy te relikwie mają certyfikaty? Nie wszystkie. I to jest problem. Relikwie bez certyfikatu nie są wiarygodne.

Krzyż - relikwiarz

Zwieńczeniem tabernakulum w głównym ołtarzu bazyliki jest krzyż, a zarazem relikwiarz. Dzieło z pracowni br. Mariana Jarzębowskiego. W tym krzyżu możemy uczcić cząstkę Krzyża Świętego, na którym Jezus Chrystus dokonał zbawienia świata, św. Bonawentury - kardynała i generała zakonu, św. Hieronima - doktora Kościoła, tłumacza Pisma Świętego, św. Klary - założycielki zakonu klarysek, św. Ludwika Grigniona de Montfort, św. Teresy od Dzieciątka Jezus, św. Marii Goretti - męczennicy w obronie cnoty czystości, św. Piusa X - papieża, św. Małgorzaty Marii Alacoque, św. Jacka, św. Kingi, św. Jadwigi, św. Kamila de Lellis, św. Benedykta de Urbe, św. Fidelisa z Sigmaringen, św. Katarzyny Labouré, św. Stefana Bellesiniego, św. Bernarda de Ophyda, św. Serafina, św. Feliksa z Nikozji, bł. Agnelego de Acrio. Można więc ten krzyż uznać za panteon świętych i błogosławionych. Trafiłem na notatkę br. Innocentego Wójcika z 8 kwietnia 1977 r., w której napisał: "Gdy krzyż był zdjęty, sprawdziłem, że te relikwie są umieszczone w krzyżu". Dodam przy okazji, że pasyjka i rękojeść krzyża są wykonane z kości słoniowej, materiału bardzo cenionego już w czasach starożytnych.

Relikwie w ołtarzach

Kodeks Prawa Kanonicznego postanawia: "Starożytna tradycja umieszczania relikwii męczenników lub innych świętych pod ołtarzem stałym, winna być zachowana". Faktycznie w czasie konsekracji ołtarzy konsekrator umieszcza w środku mensy relikwie i na stałe je przykrywa marmurową płytką. W ten sposób nawiązuje do pierwszych lat chrześcijaństwa, kiedy Eucharystię sprawowano na lub przy grobach męczenników za wiarę.

W bazylice mamy pięć stałych ołtarzy, przy czym ołtarz główny z dwiema mensami. W mensie ołtarza głównego pw. NMP Wszechpośredniczki Łask umieszczono relikwie męczenników św. Fidelisa z Sigmaringen i św. Andrzeja Boboli. Natomiast w mensie ołtarza pw. Królowej Zakonu Serafickiego znajdują się cząsteczki świętych Mikołaja Janssena z Gorcum i Andrzeja Boboli - męczenników.

W mensie ołtarza w kaplicy św. Maksymiliana znajdują się relikwie tegoż Świętego i św. Józefa z Kupertynu. W ołtarzu kaplicy św. Józefa - relikwie św. Andrzeja Boboli i św. Agnieszki - męczennicy († 304).

W ołtarzach św. Franciszka z Asyżu i św. Antoniego z Padwy są ich relikwie umieszczone w bazie figury jako widoczne oczka za szkłem, stosowne do ucałowania. W mensie u św. Franciszka zamurowano relikwie św. Klemensa I - papieża i św. Felicyty - męczennicy († 203). Również w mensie u św. Antoniego jest cząstka św. Klemensa I - papieża i św. Anastazji - męczennicy († 304).

Relikwie, ale jakie?

Co rozumiemy przez relikwie w tym zbiorze? Są to szczątki ciała osób uważanych za święte albo przedmioty mające z nimi jakiś związek, otoczone czcią religijną, zwykle umieszczane w ozdobnych relikwiarzach, czasem w prawdziwych dziełach sztuki sakralnej. W przenośni relikwiami nazywamy też drogie pamiątki po osobach lub wydarzeniach. W poetyckim ujęciu relikwiarzem są nazywane tragiczne miasta, zamki, miejsca tragedii.

Kościół o kulcie relikwii

Kult relikwii w Kościele praktycznie trwał bez przerwy, natomiast w prawach kościelnych przeszedł wsteczną ewolucję. Porównajmy tylko prawne podejścia do kultu w naszych zakonnych konstytucjach. Konstytucje Urbańskie postanawiały: "Prowincjałowie, także i inni zwierzchnicy, podczas wizytacji relikwie świętych w kaplicy albo kościele pomieszczone, pilnie obejrzeć są obowiązani i niech się starają, aby też relikwie w przyzwoitych i bezpiecznych miejscach, w ozdobnych naczyniach i z należytym uszanowaniem były strzeżone. Narzędzia same i inne pamiątki, i pisma, autentyczne o nich świadectwa nich poznają i do pilnego chowania niech zostawią. Żadnemu zaś z przełożonych, albo innym zakonu braci i zwierzchnikom bez wyraźnego pozwolenia generała czy prowincjalnej kapituły czegokolwiek z relikwii udzielać komu, nawet kościelnym przełożonym, w żaden sposób nie wolno. Przestępcy karze klątwy i więzienia przez dwa miesiące niech podlegają, a raz publiczną dyscypliną najsrożej niech będą wychłostani. Stanowimy nad to, aby żadne na potem relikwie świętych z innymi nie były mieszczone, czyli publicznie ku czci wystawiane, chybaby o nich autentyczne było zaświadczenie, które zwierzchnik rozpatrzeć, a jeśliby były prawne, stwierdzić nadto jest zobowiązany. Relikwie na ostatek wszystkie, czy to w kaplicy, czy w kościele w jakim bezpiecznym miejscu, z przyzwoitym uszanowaniem, a jeśliby się łatwo stać mogło, przy palącej się lampie niech będą strzeżone".

Po ogłoszeniu Kodeksu Prawa Kanonicznego (1917 r.) przygotowano i ogłoszono Konstytucje (1932 r.) dostosowane do Kodeksu, jak też ulepszono dotychczas obowiązujące. One na temat relikwii postanawiają: "237. Prowincjałowie oraz inni przełożeni mają w czasie wizytacji zwrócić baczną uwagę na relikwie świętych, znajdujące się w kościele lub w skarbcu; mają się starać, aby te relikwie przechowywano z należnym uszanowaniem, w odpowiednim i bezpiecznym miejscu i ozdobnych naczyniach. Dowody i inne autentyczne dokumenty, świadczące o ich wiarogodności, przeglądną i polecą starannie przechowywać. Żadnemu z braci nie wolno pod karą ekskomuniki udzielać nic z tych relikwii nikomu, ani prałatom kościelnym, ani innym braciom, nawet przełożonym, bez wyraźnego pozwolenia wyższego przełożonego. Nadto zakazuje się na przyszłość umieszczanie relikwii świętych razem z innymi oraz wystawiania ich ku czci publicznej, dopóki nie będzie się miało autentyku, który wyższy przełożony zbada i zatwierdzi, jeżeli uzna za prawdziwy. Wszystkie relikwie należy przechowywać albo w skarbcu albo w kościele w miejscu bezpiecznym, z należytym uszanowaniem i, jeśli można, przy palącej się lampie".

Reguła i konstytucje... z 1984 r. relikwiom poświęcają jedno zdanie: "Należy otoczyć staranną opieką kościół, relikwie świętych, naczynia i inne sprzęty, przeznaczone do kultu liturgicznego" (73 §4).

Od 2 lutego 2019 r. obowiązują nowe Konstytucje, w których na temat relikwii nie ma ani jednego słowa. Dlaczego? Ponieważ Kodeks Prawa Kanonicznego, nadrzędny Konstytucjom, podaje normy odnośnie do relikwii, że znaczących nie wolno przenosić na stałe, że nie godzi się nimi handlować lub się ich pozbywać, że powinny być umieszczane w mensach konsekrowanych ołtarzy. Wskazuje też na potrzebę stosowania zasad kultu relikwii zawartych w księgach liturgicznych. Szczęście dla relikwii, że obowiązujący Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r., o nich nie zapomniał. Istnieje przekonanie, że sami duchowni, z racji ich profesji, bez nakazu prawa dobrze wiedzą, jak się z nimi obchodzić. Oby.

o. dr Roman Aleksander Soczewka OFMConv - kustosz Votarium w Niepokalanowie
Niepokalanów, 21 czerwca 2021