Początki

Budowę kościoła, rozpoczętą w 1939 r., którą przerwała wojna, kontynuowano w latach 1948-1954. Przebiegła ona sprawnie, głównie dzięki ofiarności braci zakonnych.

Pierwsza Msza św., w świeżych jeszcze murach, wśród lasu rusztowań, została odprawiona w uroczystość Niepokalanego Poczęcia NMP 1949 r. Natomiast z okazji 25-lecia założenia Niepokalanowa, 7 grudnia 1952 r., uroczystościom w nowym kościele przewodniczył ks. abp Stefan Wyszyński, Prymas Polski. Miał zamiar osobiście konsekrować świątynię w dniu 3 października Roku Maryjnego 1954. Został jednak uwięziony i w jego imieniu konsekracji kościoła dokonali bp Wacław Majewski i bp Karol Niemira. Ks. Prymas z więzienia napisał do o. prowincjała:

- Było moim gorącym pragnieniem usłużyć tej świątyni konsekracją, którą wam przyrzekłem. Niestety, wolą Bożą było, bym z tej radości złożył ofiarę. Tym więcej raduję się, że Maryja przyjęła Wasz dar w swym Roku Jubileuszowym. Niech świątynia ta będzie Waszą radością i krynicą łask dla ludu Bożego. Niech stanie się ośrodkiem kultu Maryi Niepokalanej i apostolstwa Maryjnego.

Kilkakrotnie też podkreślał potrzebę tej świątyni. Wyraził to w kazaniu podczas uroczystości ku czci św. Maksymiliana:

Przed wojną Niepokalanów rozrastał się wzdłuż i wszerz. Przyszły czasy trudne, powojenne i wtedy franciszkanie, nie mogąc prowadzić dawnej pracy, uczynili najmądrzej jak tylko mogli to zrobić - wybudowali świątynię. Weszli z szerokich terenów, napełnionych barakami, do świątyni i przez to przypomnieli zakonowi, narodowi i nam wszystkim rzecz najważniejszą: Do świątyni! Na kolanach krzepić ducha! Ciało niewiele może, duch ożywia. Ciało umiera, materia niszczeje - zostaje duch nieśmiertelny. Niewiara - to skała, gruda. Wiara - to pożywny chleb. Nienawiść - to walka. Miłość - to twórczość i wzrost! Dlatego wybudowano tu świątynię. Ona jest również wykładnią ducha o. Maksymiliana.

Budowla

• Budowla skierowana jest ze wschodu na zachód. Wysokość wieży, w której zawieszone są cztery dzwony oraz działa zegar o pięciu tarczach, wynosi 47 m.
• W drzwiach wejściowych umieszczono symbole miejsc najbardziej znanych objawień maryjnych na świecie.
• Nad wszystkimi wejściami do kościoła znajdują się płaskorzeźby świętych franciszkańskich oraz świętych odznaczających się szczególnym nabożeństwem do Matki Bożej.
• Wewnątrz świątyni wita nas Niepokalana, która wskazując na Jezusa ukrytego w Najśw. Sakramencie, zaprasza do modlitwy.
• Po prawej stronie znajduje się ołtarz św. Franciszka z Asyżu, a w nawie bocznej św. Józefa.
• Po stronie przeciwnej ołtarz św. Maksymiliana oraz św. Antoniego z Padwy. Figury wykonał br. Maurycy Kowalewski. Witraże i inne ornamenty wykonali bracia zakonni.

Bazylika i sanktuarium

W 1980 r. kościół w Niepokalanowie został wyniesiony do godności bazyliki mniejszej, a 25 marca 2004 r. otrzymał tytuł sanktuarium NMP Niepokalanej Wszechpośredniczki Łask. Kard. Józef Glemp w dekrecie napisał:

Uwzględniając fakt istnienia od dziesiątków lat wzmożonego ruchu pielgrzymkowego oraz wielkiego kultu Matki Bożej Niepokalanej i św. Maksymiliana Kolbego, podnoszę do rangi sanktuarium bazylikę Najświętszej Maryi Panny Niepokalanej Wszechpośredniczki Łask w Niepokalanowie oraz sąsiadującą z nią kaplicę św. Maksymiliana Marii Kolbego, będącą autentyczną pamiątką po świętym Założycielu Niepokalanowa.